Ăn kiêng sai cách ảnh hưởng khả năng sinh sản

Bác sĩ Phạm Thị Anh, Trung tâm Hỗ trợ sinh sản, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội, cho biết dinh dưỡng có vai trò quan trọng đối với sự cân bằng nội tiết tố, ảnh hưởng đến chất lượng, số lượng trứng, tinh trùng, khả năng làm tổ của phôi thai và kết quả điều trị vô sinh. Béo phì làm giảm khả năng sinh sản, tuy nhiên, ăn uống kiêng khem quá mức để giảm béo cũng có thể gây hại.

Theo bác sĩ Anh, cơ thể thiếu hụt những dưỡng chất cần thiết như vitamin D, B12, E, chất béo lành mạnh, sắt, canxi, kẽm... gây ảnh hưởng quá trình tái tạo và hoàn thiện lại các tế bào bị tổn thương trước đó. Đồng thời, các hoạt động trao đổi chất, chuyển hóa cơ bản và duy trì chức năng bình thường của các cơ quan cũng bị cản trở, trong đó có hệ sinh sản.

Hầu hết chế độ ăn kiêng giảm béo thường cắt bỏ nhóm thực phẩm như carbohydrate hoặc chất béo, có thể làm giảm leptin, kéo theo sự sụt giảm hormone sinh dục estrogen, progesteron ở nữ và testosteron ở nam. Ăn uống theo cách này gây thiếu năng lượng kéo dài, cũng làm ức chế trục hạ đồi - tuyến yên - tuyến sinh dục (HPG), ức chế giải phóng gonadotropin (GnRH) và tổng hợp steroid sinh dục, ảnh hưởng đến việc sản xuất hormone sinh dục, dẫn đến mất cân bằng hormone ở cả hai giới, giảm khả năng cũng như ham muốn tình dục.

Với nữ giới, nồng độ hormone estrogen thiếu hụt khiến chu kỳ kinh nguyệt không đều, rối loạn phóng noãn. Nếu có thai, cơ thể không cung cấp đủ vi chất cần thiết nuôi dưỡng thai nhi, tăng nguy cơ sảy thai trong giai đoạn đầu thai kỳ.

Nam giới có thể gặp tình trạng giảm sản xuất hormone testosterone, mức hormone FSH tăng, ảnh hưởng quá trình sản xuất tinh trùng, giảm mật độ, khả năng di động và hình dạng bình thường của tinh binh, rối loạn cương dương. Căng thẳng từ việc ăn kiêng nghiêm ngặt có thể kích hoạt hormone cortisol, tăng nguy cơ mắc các bệnh lý có ảnh hưởng đến khả năng thụ thai như bệnh tim mạch, đái tháo đường, béo phì...

Sức đề kháng suy giảm do ăn uống thiếu chất khiến cơ thể dễ mắc bệnh nhiễm trùng, trong đó có nhiễm trùng cơ quan sinh sản. Trường hợp thiếu máu do thiếu sắt và vitamin B12 cản trở đến lưu thông máu đến cơ quan sinh sản, giảm khả năng thụ thai. Thiếu hụt dinh dưỡng hoặc giảm cân nhanh kéo dài có thể gây lão hóa sớm hệ sinh sản, nhất là buồng trứng và tinh hoàn. Điều này ảnh hưởng nghiêm trọng đến cơ hội thụ thai, nhất là người ngoài 30 tuổi.

Nếu áp dụng chế độ ăn thuần chay để giảm cân nhanh, cơ thể thiếu các thực phẩm động vật, có thể dẫn đến vô sinh do không đủ kẽm, sắt. Cả hai vi chất này đều có sẵn trong thực phẩm thực vật nhưng cơ thể hấp thụ kém, không giống như các nguồn từ động vật. Chế độ ăn chay cũng thường ưu tiên nhiều sản phẩm từ đậu nành để cung cấp protein cho cơ thể. Tuy nhiên, nam giới ăn quá nhiều đậu nành có xu hướng giảm nồng độ tinh trùng đáng kể. Đậu nành chứa isoflavone (một loại estrogen thực vật có hoạt tính chống oxy hóa, chống viêm), song cũng có chất genistein có khả năng ngăn cản tinh trùng bơi đến trứng.

Nghiên cứu được công bố hồi tháng 10 trên 155 người tại Mỹ cho thấy nam giới ăn chay trường chỉ có 50 triệu tinh trùng/ml tinh dịch (mức khỏe mạnh là 70 triệu tinh trùng/ml tinh dịch), độ di động cũng chỉ bằng 1/3 bình thường. Ở nữ giới, chế độ ăn chay trường có nguy cơ gây thiếu vitamin 12, choline, sắt, kẽm, DHA, glycin... làm giảm khả năng thụ thai hoặc tác động tiêu cực đến thai kỳ.

Bác sĩ Anh khuyên nam nữ trong độ tuổi sinh sản nên xây dựng thực đơn hợp lý, đầy đủ và cân bằng 4 nhóm chất dinh dưỡng thiết yếu gồm tinh bột, đạm, chất béo, chất xơ. Các đôi đang áp dụng các công nghệ hỗ trợ sinh sản có thể áp dụng chế độ ăn Địa Trung Hải, ưu tiên thực phẩm giàu chất béo tốt, sắt, kẽm, axit folic.

Nếu có ý định ăn kiêng để giảm cân hoặc thay đổi chế độ ăn uống, vợ chồng nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng. Nếu gặp vấn đề về sinh sản do mắc chứng chán ăn, các đôi nên bổ sung nhiều calo hơn, tập thể dục ít hơn và duy trì trọng lượng cơ thể ở mức phù hợp.

Trịnh Mai