Gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD - Non-Alcoholic Fatty Liver Disease) đang trở thành một trong những vấn đề sức khỏe phổ biến toàn cầu. Trong bối cảnh chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, các giải pháp dinh dưỡng và bổ sung vi chất đang được quan tâm mạnh mẽ. Một trong những dưỡng chất nổi bật là vitamin B3, hay còn gọi niacin. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra vai trò tiềm năng của vitamin B3 trong việc cải thiện tình trạng gan nhiễm mỡ.
Khoảng 30% dân số toàn cầu bị ảnh hưởng bởi bệnh gan nhiễm mỡ liên quan đến chuyển hóa.
Vitamin B3 và tiềm năng giảm gan nhiễm mỡ
Vitamin B3 tan trong nước, đóng vai trò trung tâm trong các phản ứng chuyển hóa năng lượng, đặc biệt là chuyển hóa lipid. Trong cơ thể, niacin tồn tại dưới hai dạng chính: nicotinic acid và nicotinamide. Cả hai đều là tiền chất của NAD⁺ (nicotinamide adenine dinucleotide), một coenzyme thiết yếu tham gia vào hàng trăm phản ứng sinh hóa, bao gồm cả quá trình oxy hóa axit béo trong gan.
Nghiên cứu đăng trên Hepatology (2019) đã cho thấy, bổ sung nicotinic acid ở liều phù hợp có thể giảm tích tụ lipid trong gan bằng cách ức chế enzyme diacylglycerol acyltransferase 2 (DGAT2), enzyme then chốt trong quá trình tổng hợp triglyceride. Ngoài ra, vitamin B3 còn góp phần làm tăng quá trình oxy hóa acid béo tại ty thể, từ đó giảm lượng mỡ thừa trong tế bào gan.
Tiến sĩ Stephen A. Harrison, chuyên gia về bệnh gan tại Trung tâm Y tế San Antonio (Hoa Kỳ), nhận định: "Vitamin B3 không chỉ là một yếu tố thiết yếu trong chuyển hóa năng lượng mà còn có tác dụng điều hòa lipid huyết thanh và nội bào. Ở những bệnh nhân mắc NAFLD, việc thiếu hụt NAD⁺ là một yếu tố nguy cơ khiến tình trạng gan nhiễm mỡ tiến triển nhanh hơn. Việc bổ sung niacin có thể giúp khôi phục cân bằng này, đồng thời cải thiện chức năng gan".
Một nghiên cứu khác trên tạp chí Cell Metabolism (2021) thực hiện trên mô hình chuột mắc NAFLD đã ghi nhận việc tăng nồng độ NAD⁺ thông qua nicotinamide riboside (một dạng tiền chất của vitamin B3) giúp cải thiện đáng kể chỉ số men gan (ALT, AST), giảm viêm và giảm hiện tượng xơ hóa gan. Mặc dù còn cần thêm nhiều nghiên cứu trên người, các dữ liệu ban đầu này rất hứa hẹn.
Ngoài hiệu quả về mặt chuyển hóa lipid, vitamin B3 còn có đặc tính chống viêm và chống oxy hóa, góp phần giảm tổn thương tế bào gan. Điều này đặc biệt quan trọng trong các giai đoạn tiến triển của NAFLD như viêm gan nhiễm mỡ (NASH - Non-Alcoholic Steatohepatitis).
Tuy nhiên, điều quan trọng cần lưu ý là việc sử dụng vitamin B3 cần được giám sát y tế, vì liều cao có thể gây tác dụng phụ như đỏ bừng mặt, rối loạn tiêu hóa hoặc ảnh hưởng chức năng gan nếu dùng quá mức. Tiến sĩ Lina Yao, chuyên gia dinh dưỡng tại Đại học Sydney (Australia), khuyến cáo: "Người bệnh nên trao đổi với bác sĩ trước khi bắt đầu bổ sung niacin, đặc biệt nếu đang dùng thuốc hạ lipid máu hoặc có bệnh lý gan từ trước".
Các thực phẩm giàu vitamin B3
Vitamin B3 (niacin) có hiệu quả cao nhất trong việc giảm tình trạng gan nhiễm mỡ.
Cơ thể có thể hấp thụ vitamin B3 từ thực phẩm hoặc tổng hợp một phần từ tryptophan - một loại axit amin thiết yếu. Dưới đây là các thực phẩm giàu vitamin B3 phổ biến và dễ tìm:
1. Thịt nạc và gia cầm
- Ức gà không da: khoảng 10-12 mg niacin trong 100g
- Thịt bò nạc: khoảng 5-9 mg trong 100g
- Gan bò: rất giàu niacin, khoảng 14-16 mg trong 100g
2. Cá và hải sản
- Cá ngừ: khoảng 10-15 mg trong 100g
- Cá hồi: khoảng 8-10 mg trong 100g
3. Ngũ cốc nguyên hạt và sản phẩm từ ngũ cốc
- Gạo lứt, yến mạch, bột mì nguyên cám: chứa niacin tự nhiên và dạng tổng hợp khi được bổ sung
- Ngũ cốc ăn sáng (fortified cereals): có thể cung cấp 20-100% nhu cầu vitamin B3 hằng ngày trong một khẩu phần
4. Các loại đậu
- Đậu phộng (lạc): khoảng 12-14 mg trong 100g
- Đậu nành: chứa niacin và cả tryptophan - tiền chất chuyển hóa thành B3
5. Nấm
Nấm mỡ trắng, nấm portobello: khoảng 4-6 mg trong 100g - đặc biệt hữu ích cho người ăn chay
6. Trứng và sữa
Không phải là nguồn giàu B3 trực tiếp, nhưng chứa nhiều tryptophan giúp tổng hợp niacin trong cơ thể
7. Hạt và quả khô
- Hạt hướng dương, hạt bí, hạt chia: chứa một lượng nhỏ niacin và tryptophan
- Hạnh nhân: góp phần hỗ trợ tổng hợp niacin gián tiếp qua tryptophan
Lượng khuyến nghị hằng ngày
Theo Viện Y học Hoa Kỳ (IOM):
- Nam giới trưởng thành: 16 mg NE/ngày
- Nữ giới trưởng thành: 14 mg NE/ngày
(NE = Niacin Equivalent, bao gồm niacin từ thực phẩm và tổng hợp từ tryptophan)
Lưu ý
- Vitamin B3 từ thực phẩm tự nhiên hiếm khi gây độc.
- Tuy nhiên, dùng liều cao từ thực phẩm bổ sung (trên 35 mg/ngày) có thể gây tác dụng phụ, như đỏ mặt, buồn nôn, hoặc tổn thương gan nếu sử dụng kéo dài.
Vienne (Theo National Institutes of Health, Harvard Health Publishing)
